[ Pobierz całość w formacie PDF ]

99. Fontanus  rodzina Fontanów była wówczas szeroko znana. Walenty był astrologiem
magistratu krakowskiego i autorem szeregu prac z tego zakresu.
100. Oficyna  w szesnastym i siedemnastym wieku nazwa pracowni, zwłaszcza drukarni i
aptek.
101. Oficyna sanitatis (z łac.)  dosłownie pracownia zdrowia, apteka.
102. Alembik (arab.)  przyrząd również do wytwarzania leków.
103. Syrupus, Decoctum, Bolus, Electuarium, Confectio (łac)  nazwy różnych postaci leków:
gęsta ciecz, wywar, pigułki, proszek, dodatki potrzebne do wykończenia leków.
104. Ingrediencje (z łac.)  części składowe lekarstwa.
105. Róg jednorożca  za najskuteczniejszy środek, rzekomo ostrzegający o istnieniu trucizny w
pokarmie, był uważany róg bajecznego zwierzęcia  jednorożca", który w takim wypadku miał okrywać
się rosą (potem). Ponieważ jednorożec nie istnieje, jako róg jednorożca sprzedawano zazwyczaj ząb
wieloryba narwala. Był to lek bardzo kosztowny: funt złota kosztował 148 talarów, funt  rogu
jednorożca" 1536 talarów. Stefan Batory miał go też w swojej domowej aptece i jak pisze kronikarz
Bielski posyłał zaprzyjaz
nionym, ciężko chorym.
106. Kamienie  w leczenia dużą rolą odgrywała jeszcze w szesnastym wieku magia, stąd rola np.
kamieni, które miały zmieniać barwę w zetknięciu z trucizną; czasem sproszkowane były dodatkiem do
leku. Za najbardziej skuteczny uważano bezoar; był on też w aptece Stefana Batorego.
107. Pituitam (IV przyp. l. poj. od łac. Słowa pituita)  flegma.
108. Półzegarze  w szesnastym i siedemnastym wieku budowano całe zegary (tarcza podzielona
była na 24 godziny) i półzegary (tarcza dzielona na 12 godzin).
109. Occasione (łac.)  przy sposobności.
110. Bona do Bari odjechała  Bona Sforza (1494 1557), żona Zygmunta Starego, matka
Zygmunta Augusta, po śmierci męża pokłócona z synem z powodu jego małżeństwa z Barbarą,
odsunięta od możliwości politycznego działania, wyjechała do swego rodzinnego księstwa Bari w
południowych Włoszech.
111. Nikt od trucizny bezpiecznym nie był  aluzja do śmierci Barbary Radziwiłłówny: królowę
Bonę posądzano, bezpodstawnie zresztą, o otrucie znienawidzonej synowej.
112. Chodkiewicze  magnaci litewscy, odgrywający wielką rolę polityczną od wieku piętnastym.
Jedna z sióstr Samuela Zborowskiego, Krystyna, wyszła za mąż za Jana Chodkiewicza, kasztelana
wileńskiego, właściciela wielkich posiadłości, wielkorządcę Inflant. W sprawie Zborowskiego działał
zresztą po śmierci ojca siostrzeniec Aleksander.
113. Mirabilia (łac.)  rzeczy cudowne, niezwykle piękne.
114. Kniazia Sanduszkę ścigał i zabił  sprawa Halszki i Ostroga, najgłośniejsza sprawa
sądowa szesnastym wieku w Polsce. Halszka (1539 1582), spadkobierczyni wielkiej fortuny,
najbogatsza panna, została porwana, poślubiona i wywieziona do Czech przez księcia Dymitra
Sanguszkę, za co został on skazany na karę śmierci. Tam doścignął ich Marcin Zborowski, prawny
opiekun panny, i zabił skazanego nie tylko jako samozwańczy wykonawca prawa, ale i zemsty, bo
chciał ożenić z Halszką jednego ze swych synów.
115. Zbarażscy  stary ród książęcy odgrywający wielką rolę polityczną w kraju w szesnastym i
początkach siedemnastego wieku.
116. Po zabójstwie Kalinowskiego  sprawa Kalinowskiego znana była z przedśmiertnego
wyznania Zborowskiego (porównaj przypis 54, tom pierwszy).
117. Eksces (z łac.)  wybryk, wykroczenie, tu: przesada, nadmiar.
118. Zborowski Aleksander  data urodzin nieznana, zmarł 1621, zuchwały i waleczny, niewiele
nauczył się ze sprawy ojca, gdyż brał udział w wyprawie na Moskwę Dymitra Samozwańca, który
wspierany przez magnaterię polską zażądał tronu carów.
110. Bib1iopo1a (z gr.)  księgarz.
120. Wyzwać na rękę, na sąd Boży  wezwanie na pojedynek specjalnego rodzaju, a
mianowicie, w którym pojedynek był środkiem postępowania sądowego. Z braku innych dowodów
spodziewano się, że Opatrzność, opiekująca się losem wszystkich, nie pozwoli na potępienie niewin-
nego i w czasie próby pokaże winę lub niewinność oskarżonego. Były znane i stosowane próby ognia,
wody wrzącej itd. Tu chodziło o odbycie pojedynku, w którym zwycięstwo byłoby równoznaczne z racją.
121. Opaliński Andrzej (1540 1593)  marszałek nadworny koronny, oddany bardzo Stefanowi
Batoremu i bardzo przez króla ceniony za uzdolnienia i waleczność.
122. Spiglerowa (Spieglerowa) kamienica  Rynek szesnasto-wieczny nie utrzymał się,
rozbudowywane pałace wchłonęły kamieniczki mieszczańskie, znajdowała się ona prawdopodobnie
tam, gdzie obecnie Krzysztofory, powstałe z połączenia kilku domów mieszczańskich.
323. Propter absolutum dominium (łac.)  z powodu nieograniczonej władzy.
124. Króbka (st. pol.)  rodzaj koszyka plecionego z kory.
125. Fizyk (z gr.)  tak w dawnych wiekach nazywano lekarza.
126. Arycho Caborto  postać historyczna.
127. Adaudiendum verbum (łac.)  do wysłuchania słów.
128. Pisze się wszędy  radą cesarską"  aluzja do podpisów Krzysztofa Zborowskiego; pod
swym nazwiskiem w pismach do urzędów umieszczał dodatek  Rada cesarza J.(ego) M(ości)",
prawdopodobnie dlatego, że nie miał tytułu polskiego, gdyż nie miał nadanego urzędu, a brak tytułu
odczuwany był w Polsce szlacheckiej jako zjawisko niekorzystne.
129. Dekret Henrykowy  znowu przypomnienie, że wyrok banicji na Samuela Zborowskiego
wydał król Henryk Walezy.
130. Samotrzeć (st. pol.)  tylko z dwoma (towarzyszami, sługami).
131. Ponętowski Jakub  po ucieczce Henryka Walezego gorliwy zwolennik kandydatury
austriackiej.
132. Ptasznik (st. pol.)  myśliwy łowiący ptaki, polujący na ptaki
133. Koniuszy (st. pol.)  służba dworska opiekująca się. stajniami i stadami koni.
134. Bekiesz (Bekssi) Kacper  niegdyś współkonkurent Stefana Batorego do tronu
siedmiogrodzkiego, potem w Polsce ulubieniec króla Batorego, bardzo dzielny uczestnik walk z
Moskwą. Zginął w Grodnie 1580 roku.
135. Koz
le rogi  aluzja do osoby Jana Zamojskiego. Początkowo herb Zamojskich nazywał się
Koz
larogi, ale w czternastym wieku, po bitwie pod Płowcami, za zasługi wojenne otrzymał nazwę Jelita.
Historię tę opisał Kraszewski w powieści pt. Jelita.
136. Homo novus (łac.)  nowy człowiek, w znaczeniu, że jego przodkowie nie piastowali urzędów
państwowych.
137. Delenda Carthago (łac.)  Kartaginę należy zniszczyć. Jeden z senatorów starożytnego
Rzymu (Kato Starszy) tym zwrotem kończył wszystkie swoje przemówienia, gdyż ówcześnie Kartagina
stanowiła dla Rzymu poważne zagrożenie wojenne i handlowe; tu oznacza uporczywie wygłaszane
przekonanie o potrzebie zgładzenia Zamojskiego, jako głównego ich wroga.
138. Zebrzydowski Mikołaj (1553 1620)  krewny Jana Zamojskiego, pod jego kierunkiem
wchodził w życie polityczne, starosta krakowski od 1585 roku.
139. Miński Stanisław (zm. 1607)  wykształcony, świetny mówca, brał udział w poselstwach [ Pobierz całość w formacie PDF ]