Norw

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Czy ten g�os jest harang� parlamentarn�, czy filozoficzn� apostrof�, czy niewinn� romansu
form� przybierze, ws�uchaj si� we� g��biej i spokojniej, a nie napotkasz nic innego, oprócz
monologu pasji swojej i swego tylko interesu. O ile tym dwom odbrzmie� ma�e w czymSkol-
wiek ktoS inny, czyja inna sprawa lub interes, albo mySl, o tyle onymi zajmie si� jeszcze ów
osobisty monolog, ale zajmie tylko o tyle, i przeto, we wszystkoSci rzecz sw� jedynie wa��c,
nie wychodzi on nigdy ze swego punktu-wyjScia!...
A nie wychodz�c nigdy ze swojego punktu-wyjScia, ju�ci �e jest zawsze na miejscu. Tak i�
�udzeniem tylko optycznym powinien by by� ruch tej postaci... A nie obejmuj�c z ca�ej
48
wszystkoSci nic, prócz tego tylko, co do niej si� odnieS� mo�e, ju�ci �e nic taka d��noS�
umys�owa nie Swiadczy i nie wypowiada dla prawdy bezwzgl�dnej - ona ani jednego s�awa
nie dadawa do wielkiego bez-interesu wiedzy i uczucia, tak i� z�udzeniem akustycznym po-
winien by by� we wi�kszej swej po�owie kolosalny ów gwar sto�eczny, z którego ca�okszta�t
jeden w�aSnie podj�wszy, rozejrzeliSmy umys�owy jego charakter.
Drugim zaS kszta�tem z po�owy drugiej t�umu i gwaru sto�ecznego, ogarni�tym w nie mniej
kolosaln� posta�, by�by znowu umys� poszukuj�cy jedynie, a�eby by� upodobanym wzgl�-
dem mody czasu swojego i a�eby podoba� si�... Ten, nim otwiera usta, ju� odczyta� pierw
twe mniemania i dopowiada tylko do nich zdania swoje, poczucia swe do cudzych uk�ada,
mySli swoje z domySlonymi w drugich mySlami wi��e - a je�eli pierwszy nigdy swojego
punktu wyjScia nie opuszcza, to ten drugi nigdy go wcale nie mia�. Pierwszy jest rozwijaj�-
cym si� nieustannie personalizmem - drugi bezSwiadom� albo przemys�ow� asymilacj�.
I oto s� dwie postawy wielkie ca�y ów ogromny gwar sto�eczny, gwar nie bez przyczyn przy-
pisuj�cy sobie si�� cywilizacyjn�, wyra�aj�ce. Zaiste, nie nazbyt wysoko potrzeba si� wznieS�,
a�eby, nie us�yszawszy tam ani jednego s�owa dla prawdy bezwzgl�dnej i dla bezinteresu
uczucia podniesionego i wyg�oszonego, pomySle� s�usznie: jak�e wielkim jest albo bywa
milczeniem ten, lubo taki ogromny, gwar i zam�t ?! ...
III
Gdyby literatury ludów nie by�y �adnymi ogó�ami mySlnymi, intuitywnie zadatkowanymi, lecz
�eby si� one przez stopniowany dorobek zyskiwa�o w miar� wzrostu i wydojrzewania cz�owie-
cze�stwa, tedy dzie�a pierwsze musia�yby by� pokarmem dziecinnym, i dopiero o wiele póx-
niejsze m�skim. Tedy g��bokie hymny, tedy moralne powa�ne zdania w rym ujmowane nie by-
�yby na zacz�tku literatur, ani sama nawet pot�na epopei istota tak wczeSnie rodzi�aby si�.
Tymczasem nawet najrozs�dniejszy z m�drców staro�ytnych Kung-fu-tseu (Confucius) w�a-
Snie �e swoj�, a prawie ju� ministerialn� proz� czerpie z hymnów i pieSni pocz�tkowych,
i w�aSnie �e z epoki onej, w której winien by by� cz�owiek zajmowa� si� bawid�ami dziecin-
nymi.
Rubaszniej wyra�aj�c si� (bo spó�czeSni chc� tej jasnoSci stylu, która jest rubasznoSci�),
mo�na by rzec, i� powinny by by� na pocz�tku literatur ksi��ki dla dzieci, gdy tymczasem
jest przeciwnie: utwory albowiem nacechowane solennoSci� i uczuciem wielkoSci s� otwie-
raj�cymi rzecz umys�ow�.
Maj� one, lub miewaj�, coS naiwnego, lecz nie pocz�tkuj�cego dziecinrie, tylko jakoby coS
dziedzicz�cego z charakterem synostwa-boskiego.
NieobecnoS�-prozy jest pierwszym wielkim pojawem na zacz�tku wszystkich literatur. Cz�o-
wiek od pierwszego na Swiat kroku wchodzi jak, zupe�na posta� umys�owa: jest poet�! I in-
nego my umys�owego cz�owieka gnie znamy udowodnie na pocz�tku dziejów, jedno poet�!
Trzymaj�c si� przekonania, �e wielkie charakterystyczne zarysy i linie, skoro s� ze znajomo-
Sci� rzeczy i sumiennoSci� kreSlone, daleko s� i trudniejszymi, i wi�cej kosztuj�cymi pracy
i czasu, i korzystniejszymi dla czytelnika ni� drobiazgowa jaka egzegeza bardzo w�tpliwych,
nigdy niewystarczaj�cych, a ci�gle zbytecznych fragmentów - zamiast co zaprz�talibySmy si�,
czy rzeczywiS�ie Orfeja dzie�ami s� u�amki, które mo�e Linus, Muzajos, Eumolpus albo
Amfion by� utworzy�?... w�aSciwiej godzi si� nam Swiat�o rzuci� na niejasn� spraw� chrono-
logii wzgl�dem �ywio�ów. My np. mówimy: Hezjod i Homer, ale �ywio�, który przedstawu-
49
je i urabia Hezjod, jest: o bardzo i bardzo wiele od �ywio�u, którym tchnie Homer, starszym,
tak i� obok siebie dwóch tych poetów stawi�c, jednego po drugim trza pojmowa�. Jakkol-
wiek b�dx, psalmistowski Hezjoda �ywio� poetycki mo�e jeszcze nie tylko bardzo póxnego
(porównawczo) Pindara da�, ale nawet a� wielk� obrz�dow� pieS� Horacego!
�ywio� �e par� epok przetrwa� podo�a, usun�wszy si� z pierworz�dnoSci i stosowne sobie
temperamenta ras jakich obj�wszy, pogodzi� jest trudno nast�pstw[a] �ywio�ów z chronolo-
gicznymi warunkami i wzgl�dami. Nie pó�mityczny Orfej, Amfion etc. ... nie sam teologijny
Hezjod, ale Tales-Gorty�ski (nie filozof Tales z Miletu) powinien by on� poetyck� epok
pierwsz� umys�owej cz�owieka dzia�alnoSci w Europie przedstawowa�. Tales z Gortynu al-
bowiem by� jeszcze zarówno: muzykiem, prawodawc� i lirycznym poet�!... I Amfion, i Or-
fej w tych�e pojednaniu atrybutów czerpali natchnienie, lecz drugiemu m�cze�ska Smier�
przerwa�a by�a wczeSnie rozwój zadania. Orfej jest rozszarpanym dlatego, i� Swiatu pó�noc-
nemu przyniós� ewangeli� indywidualnej mi�oSci kobiety, czyli promie� mySli i �ycia bar-
dzo póxno przez ludzi zapoznawany, je�eli nawet u daleko czytelniejszych Semitów dopiero [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Wątki